| De
Matthäus-Passion van Johann Sebastiaan
Bach 2.
Het geheel, de delen en de eerste indruk door Jan Engelen Februari 2004. Amsterdam. Informatie over concerten in het Concertgebouw. Tussen de vrijdag voor Palmzondag en Witte Donderdag (1-8 april 2004) worden er vijf verschillende uitvoeringen gegeven van de Matthäuspassion in het Concertgebouw. Kijk rond in je stad, zie de programmeringen in de kranten, op radio en tv. In plaats van minder wordt het elk jaar meer, lijkt het. Wat is de Matthäuspassion dat het zo’n greep heeft op een blijkbaar groeiend publiek? Op Goede Vrijdag 15 april 1729 wordt in de Thomaskirche in Leipzig de Matthäuspassion voor het eerst uitgevoerd. Voor en na de preek op vrijdagmiddag wordt het hele verhaal gezongen over het lijden van Jezus. De scheiding ligt bij de gevangenneming. Deel 1 is derhalve aanmerkelijk veel korter dan deel 2. Het drama dat zich in het tweede deel voltrekt kan blijkbaar niet gebroken worden. "Passion" is de duitse vertaling voor de passie, het lijdensverhaal. Bach gebruikt de tekst van Mattheus in de vertaling van Luther. De Passion staat regelmatig stil bij het verhaalde. Kleine of grotere teksten geven in de muziek van Bach, commentaar op het verhaalde of reageren daarop. De rijke muziek biedt steeds opnieuw weer toegang tot het verhaal. Een gevoel voor menselijkheid en drama is daarbij niet te ontkennen. Het relativeert steeds opnieuw je eigen positie tegenover dit verhaal. Steeds opnieuw weer word je in het centrum van het gebeuren geplaatst, tot getuige gemaakt. Het begint onbedreigd. Een volle klank opent het rustig strijken van bassen. Uitnodigend draagt het aanhoudend klinken van de bas het vriendelijk spelen van de violen. Hobo’s en fluiten vullen het aan. De muziek klimt even omhoog om daarna weer te bezinken. De fluiten worden meer nadrukkelijk. Het basgeluid lijkt te dissoneren en er klinken stemmen. Een koor meldt zich. Chorus I staat in de partituur:
Kommt, ihr
Töchter, helft mir
klagen. Lam. Pesach? Pasen? Exodus 12 lijkt het. Of het boek Apocalyps (Openb 5 en 14). Een jongenskoor zingt over heel het geluidsblok heen: O Lamm Gottes, unschuldig, am Stamm des Kreuzes geschlachtet, lijkt nu al zoiets als een laatste woord te geven. Twee vierstemmige koren nemen de toehoorders mee naar binnen, het drama in van Jezus in Jerusalem. Wat gebeurt hier? Het openingskoor verstilt in Jezus. Hij blijkt nu al zijn kruis draagt aus Lieb und Huld, enkel kwetsbaar. Begin en einde van het verhaal klinken samen als openingskoor van de Matthäuspassion. In de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw kon deze opening wel 13 minuten duren. De muzikale lijnen zetten de emotie zwaar neer, romantiek. Vandaag denken we dat die extra nadruk alleen maar de intensiteit van het gebeuren ondergraaft. Romantiek is hier te wantrouwen. Dit gaat verder. Het openingskoor duurt vandaag veel korter. De muziek is meer barok. Het tempo is hoger. In ongeveer zes of zeven minuten is voor de eerste uren een wig gedreven tussen het leven van elke dag en dat wat Bach ons laat horen in zijn Matthäuspassion. Het is een gedocumenteerd verhaal. De 18e eeuw klinkt er volop in mee. Maar ook wat als 18e eeuws te dateren valt, blijkt de tijden te overstijgen in het creëren van stilte die blijft. Verwondering? Verbazing? Ontroering? Welke woorden vul je in? Hoe vaak blijkt het voor de hand liggende nauwelijks of alleen met veel moeite te vinden! In het lijdensverhaal van Mattheus door Bach op muziek
gezet wordt om te beginnen elke beperkte toegang tot dit drama ondermijnd.
Met een schone lei neemt Bach je mee in de wereld van zijn muziek, zijn
toewijding.
|