Basisplan2000

Ten geleide

In 1999 krijgt het diploma katechese/katechetiek behorende bij het diploma leraar basisonderwijs een nieuwe naam. Die naam luidt: diploma godsdienst/levensbeschouwing. Betreft het hier alleen een verandering van naam? Op de hogeschool IPABO verandert alleen de naam van het diploma. Het vakgebied katechese blijft. BASISPLAN 2000 geeft een toelichting bij deze geschiedenis. Daarnaast geeft het basisplan aan wat een student(e) verwachten mag wanneer het over katechese en katechetiek op de Hogeschool Ipabo gaat en wat dit aan studielast betekent.

Katechese op de Hogeschool Ipabo biedt de studerende een handreiking om op verantwoorde en creatieve wijze om te gaan met het erfgoed van de katholieke[1] tradities. Binnen de katholieke gemeenschap zijn kennis[2], inzicht en het vermogen om te spreken over het eigen geloven nauwelijks ontwikkeld[3]. De opleiding katechese op de Hogeschool IPABO doet wat in katholieke kringen vrij uitzonderlijk is: zij biedt een basisvorming. Basis-elementen van de katholieke traditie[4] worden toegankelijk gemaakt voor mensen die op hun plaats en wijze (in het katholiek dan wel oecumenisch basisonderwijs) verantwoordelijkheid gaan dragen voor leerprocessen in de randstedelijke samenleving.

   Basis-elementen zijn eenheden waarvan vrij eenvoudig zichtbaar is, dat zij een rol spelen in het leven van katholieken. Daarbij moet je denken aan woorden, beelden, verhalen, ideeën. Bewust, maar ook onbewust spelen zij een rol in dat leven.

   Basis-elementen uit de katholieke dan wel christelijke kultuur en traditie dienen binnen het kader voor onderwijs en opvoeding compact en handzaam uitgewerkt te worden. De opbouw en inhoud van de modules dient te leiden tot een proces waarin  toe-eigening mogelijk wordt[5]. De student(e) verwerft en verwerkt van kennis en vaardigheden om op professionele en persoonlijke wijze om te kunnen gaan met kernen en details van de katholieke traditie. Evenwel: een evenwichtige vorming binnen dit vakgebied is alleen mogelijk wanneer het geheel zich beperkt tot aanzetten. De bepaling van deze aanzetten is belangrijk. 

   Zin en betekenis dienen breder aangereikt en vermoed te kunnen worden dan gangbaar is. Daarom de naam basisplan. Na de eerste informatie blijkt het vertrouwen in de leerstof gegroeid. Daarna zijn er vele wegen[6]. Eerst is er de beperking[7]. Alleen dan is een leerproces mogelijk.

Binnen het basisplan zullen bouwstenen en beddingen[8] aan de orde komen die katechese mogelijk maken. Het aangereikte materiaal geeft toegang tot een geheel, maakt het werken met delen uit dit geheel mogelijk. Een en ander zal er toe leiden, dat de student(e) leert om te gaan met vragen als: hoe kan ik als onderwijsgevende,

professioneel, het groeien van kinderen ook in de wereld van het geloven meemaken en begeleiden? Hoe kunnen ook kinderen vanuit die wereld aangesproken worden, het woord krijgen en aan het woord komen? Vormt het geheel van die verhalen een soort taal[9] die ik kan leren en verstaan? Bieden die verhalen een vertrouwde en betrouwbare omgeving, zoiets als een thuis? Hoe stel ik uit delen van dit materiaal voor kinderen een leerzaam milieu samen? Wat mag van mij als onderwijsgevende verwacht worden? Hoe reik ik kinderen (en in zekere zin ook hun ouders) bouwstenen aan uit de wereld van geloven in de christelijke betekenis van dit woord? Wat is die betekenis? Waar gaat dat over? Wat is dat? Hoe klinken de woorden? Wat dragen ze aan? Hoe kan ik die wereld van geloven voor mijzelf, en als onderwijsgevende ook voor kinderen toegankelijk maken? Wat kan ik er mee? Maar ook: hoe kan ik als onderwijsgevende op een katholieke (of oecumenische) basisschool verantwoordelijkheid dragen wanneer die wereld van dit geloven, strikt genomen, (ik weet ook niet hoe dat zit, maar dat denk ik) niet mijn wereld is? Op deze praktische en zakelijke vragen wanneer het over onderwijs op een basisschool gaat, en persoonlijke vragen wanneer het over bijvoorbeeld geloven of waarderen gaat, wil onderstaande tekst een antwoord geven.

Het uitgangspunt voor katechese en katechetiek staat vast: naast alle beroep op het zien, verstaan en doen & laten van mensen[10] heeft geloven van oudsher een innige relatie met de bijbelse literatuur. Principieel kan niets van het geloven (of uit de wereld van het geloven) buiten de schriften om ter sprake worden gebracht. Johannes zegt: Geloven zoals de Schrift zegt (Johannes 7,38). En Markus zegt: Het Goede Verhaal over Jezus Messias gelijk geschreven staat(1,1v.[11]).

   Met name het begrijpen van, en omgaan met de bijbelse literatuur en het mede door die literatuur gevormde spreken[12] heeft de laatste 50 jaar veel op gang gebracht. Wederzijdse toenadering tussen de kerken en tussen kerk en synagoge spelen hier om beurten de rol van oorzaak en gevolg. Maar ondanks alle toenadering en samenwerking staat dit proces van dichter bij elkaar komen nog steeds aan het begin[13].

Een studieplan rond katechese op de basisschool dient zich te beperken tot het centrum. Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Een stad als Amsterdam is “Amsterdam” door het centrum van die stad. Katechese moet zich beperken tot het centrum, zich bezig houden met de taal die geloven in de christelijke zin van het woord mogelijk maakt. Het basisplan wil die taal als centrum ter sprake brengen, toegankelijk maken.    Ook voor katechese is verscheidenheid noodzakelijk[14] en billijk. Studenten beginnen vanuit een verschillende beginsituatie. Hetzelfde programma laat derhalve een diversiteit zien bij het bereiken van de startbekwaamheid aan het einde van de initiële opleiding. Kennis en vaardigheid blijven daarnaast steeds een zaak van vertrouwen[15].

Bijbelse literatuur is een wereld apart. Natuurlijk zijn daarin zaken aan de orde die ook ons een beetje vertrouwd zijn. Dichterbij gekomen blijkt evenwel, dat het toch anders is. Het zogenoemde Oude Testament verwijst niet alleen naar het Nieuwe. Het zogenoemde Nieuwe Testament verwijst naar dat Aloude Steeds Nieuwe Verbond, maakt het toegankelijk. Die wending vraagt een nieuw soort denken.

De wereld van de synagoge denkt anders dan wij. Zelfs denken is daar iets anders. Het lijkt minder logisch, of anders logisch[16]. Meer dialogisch. Het dictaat van Plato en Aristoteles en het op basis daarvan ontstane voorverstaan[17] kleurt bij nader toezien ons interpreteren en onze werkelijkheidszin meer dan wij denken. Ons denken, ook als wetenschap of filosofie, blijkt naïever. Misschien dienen wij van nature meer of andere heren, of een ander gezag[18].

Bijbelse literatuur is in de loop van de eeuwen als een vreemd lichaam ingekapseld, geïsoleerd en als onmondige bevoogd. Het zou wel eens belangrijk kunnen zijn, de verhalen en daarmee de mensen zelf het woord te geven. Met de beste bal kunnen slechte amateurs nauwelijks voetballen. Voor een goed boek heb je goede, slimme, alerte, creatieve lezers nodig[19]. Een goede lezer is geen natuurproduct. Dat word je niet vanzelf of toevallig. Het kost concentratie, energie en tijd, het ontwikkelen van nieuwsgierigheid en sociaal gevoel.

  BASISPLAN 2000 laat zien hoe een studieplan kan leiden tot een meer bijbels geïnspireerde katechese[20]. Dat komt vooral neer op leren lezen[21]. Leren ook dat het andere anders mag zijn. Leren ook dat er meer is te verstaan dan het begrip voor mogelijk houdt. Leren vragen stellen, leren zelf op weg te gaan naar wat voor je ligt.

Katechese vanuit bijbelse literatuur kan geen afbreuk doen aan de vrijheid en eigenheid van mensen. Alleen met voldoende leeservaring kun je lezen, kun je vrij bepalen, hoe de bron van christelijke cultuur voor jouw kinderen betekenis en plaats krijgt.

   De onderwijsgevende hoeft niet bang te zijn dat haar/zijn kennis onder de maat is of blijft. Meer dan ooit wordt het mogelijk, persoonlijk zicht te krijgen op en verantwoordelijkheid te dragen voor kinderen in onderwijs- en leerprocessen op de basisschool, ook wanneer het over zo iets kinderlijks als vertrouwen[22] gaat.