3. Het plan

terug naar Basisplan 1 of Basisplan 2.

Om te beginnen

Je bent naar de Hogeschool IPABO gekomen. Je bent gekomen en je bent blijven komen. Blijkbaar past de hogeschool bij de voorstelling die jij je maakt wanneer je peinst over: Hoe wordt ik een goed onderwijsgevende? Tijd, energie en geld maak je vruchtbaar in moeite en zoeken, in beschikbaarheid, loyaliteit en inzet. Dat doe je voor jezelf. Je bent het ook verplicht tegenover degenen die samen met jou studeren of degenen die jóu, samen met anderen, op weg helpen, adviseren, uitdagen. Je bent het ook verplicht aan kinderen van de basisschool die jouw kinderen zullen zijn, - ook al blijkt dat achteraf steeds maar tijdelijk[1].

   De wijze waarop jij je verantwoordelijkheid interpreteert blijkt uit je zoeken naar wat goed is of het beste. Dat maakt je bespreekbaar in verslagen en werkstukken. In die teksten maak je je bedoelingen en keuzen toegankelijk, probeer je varianten, zoek je alternatieven, ga je na wat er gebeurd is en overpeins je hoe het de volgende keer eventueel beter of anders kan. In de beschrijvingen zal blijken dat jij en wij in toenemende mate meer van je vragen. Je inzichten, vaardigheden en dus ook je verwachtingen, criteria groeien. Bij die vragen moet je denken aan vragen als: waarom gaat het bij mij (in de praktijkschool) zoals het gaat? Zijn er motieven, kapstokken, zaken die terugkeren, vaste punten, vragen? Bijvoorbeeld: ik merk dat ik best moeite heb met vertellen. Hoe kan ik daaraan werken en beter gaan vertellen?

Jij bent in je leerproces om te beginnen waarschijnlijk een beetje lijdend voorwerp. De dingen overkomen je. Maar dat verandert. Steeds meer ga je initiatief nemen, wordt je mee-werkend of onderwerp, actief en betrokken. In alle personen van het werkwoord neem je deel aan je onderwijs en vorming.

   Steeds meer ga je zelf een actieve tot zeer actieve rol spelen in je eigen leerprocessen. Zelf ga je ontdekken, wat het voor jou betekent, een goed onderwijsgevende te zijn. Uiteraard leer je samen met anderen (medestudenten, mentoren, docenten, Ipabo en praktijkscholen). In individueel en sociaal gedrag kom je jezelf als aanstaande onderwijsgevende op het spoor.

Waarom legt dit basisplan zoveel nadruk op jou, de student? Het lijkt wel alsof je bijzonder bent. Dat is ook zo. Jij zult nu en later kwaliteiten hebben, dingen kunnen, of om kunnen gaan met kinderen op een manier die alleen jij kunt. Jij bent bijzonder - bijzonder staat tegenover algemeen. Algemeen wil zeggen: één uit velen of waar er zoveel van zijn. Een mens is ondanks alle meten met gemene maten toch een uitzondering. Iedere mens is een schepsel Gods, een schepping apart. Apart, uniek, uitzonderlijk. De nadruk op tal van hedendaagse verschijnselen[2] in cultuur en onderwijs wordt zeker mede gedragen door de katholieke, christelijke of bijbelse traditie[3]. En er is meer.

   Alleen door meer ik te worden kunnen wij meer wij worden, wij samen, als studiegroep, als klas, als school, tot en met als samenleving. In de dagen van het grote verdriet over zoveel mateloos en onzinnig geweld zou dat betekenis kunnen krijgen.

Op de hogeschool IPABO ga jij de modules voor katechese/katechetiek volgen. Daartoe zijn enkele uitgangspunten geformuleerd. Zij willen je aanreiken, effectief te studeren.

Uitgangspunten

1. Je hebt om te beginnen globaal een idee van je eigen inzicht in wat het vakgebied katechese van je gaat vragen. Dit idee zal gedurende je opleiding meer concreet worden. Je zult je oorspronkelijke ideeën bijstellen, verder toespitsen, beter kunnen verwoorden en verantwoorden. Je zult ook steeds gemakkelijker kunnen zeggen waar het over gaat, waar we mee bezig zijn en waarom we dit zo doen. Het is best belangrijk dat je kunt verwoorden wat katechese op de basisschool is.

2. Je hebt voor zover dat in jouw vermogen ligt, een open houding. Dit blijkt uit de wijze waarop je tijd en zorg besteed aan je studie, je verslaggeving en aan de ontwikkeling van je vermogen om vragen te stellen (horen,  reflecteren, ijken, ordenen en toetsen van eigen inzichten).

3. Wanneer je het gevoel hebt dat je als student(e) niet voldoende ‘veilig’ kunt zijn wie je bent, bespreek het met studiegenoten of neem contact op met de docent. Je studie is te kostbaar om met minder dan goed tevreden te zijn. Het gaat over jou, als student(e) en als aanstaand onderwijsgevende, voortdurend verantwoordelijk voor kinderen.

Regelmaat

1. Je bent bij individueel en groepsgebonden leren (studeren, verwerken, plannen, uitvoeren, toetsen en evalueren) van de diverse onderdelen van het leergebied bereid aan te geven hoe je werkt en waarom zo. Steeds opnieuw weer ben je bereid je in te zetten. Waarom? Simpel: zonder jou gaat het niet. De diverse aspecten van je studie katechese kun je voorlopig en steeds beter benoemen. Hierbij kun je denken aan kennis (bijbelse literatuur, centrale verhalen, namen en woorden, je kijk op en begrip voor zich ontwikkelende kinderen, hoofdstromingen in de cultuur, ook de cultuur van het onderwijs) en vaardigheden (ordenen, omgaan met taal en creativiteit, reflecteren op je eigen leerervaringen en die van anderen). Steeds wil je als het ware opnieuw beginnen, bij de tijd tegenwoordig en dus creatief zijn, ontdekken wat je inspireert en wat je inspiratie tot inspiratie[4] maakt.

2. In regel is er tijdens het college altijd een onderbreking. Je kunt altijd een korte feedback geven of een afspraak maken.

3. Minstens een keer per 14 dagen reflecteer je op een persoonlijke wijze (in journaalvorm) op de eigen concepten, vaardigheden, attituden. Je streeft daarbij minder naar afgerondheid en totaliteit dan naar intensiteit en betrokkenheid. Anders gezegd: je geeft geen uitgewerkte, afgeronde beschrijvingen maar meer aanzetten, korte overwegingen, constateringen, aandachtspunten[5]. Je sluit deze fragmenten reflectie steeds af met één of twee opmerkingen die in de richting van eigen leervragen gaan. Deze teksten hebben een min of meer persoonlijk karakter en zullen als zodanig gerespecteerd worden. Het katechetisch journaal is een middel om je bij de les, of de vinger bij de pols te houden. Je begeleidt daarmee je eigen je eigen studie en ontwikkeling voor dit vakgebied. Wanneer in je schrijven eenzelfde probleem min of meer regelmatig terug komt, dan moet je het bespreken. Je kunt het rechtstreeks of zijlings voorleggen aan een ander, of aan de docent.

4. Gedurende je studie op de hogeschool Ipabo staat centraal dat jij wil leren. Dit leren maak je toetsbaar in de individuele en gezamenlijk gemaakte teksten. 

Alle teksten bewaar je in een map. Na verloop van tijd breng je hier een zekere ordening in. Deze map heb je bij iedere tussentijdse evaluatie bij je, ter inzage. Op aan te geven tijden sluit je een gedeelte van je opleiding af met een schriftelijke evaluatie.

5. Op de af te spreken datum lever je een en ander tegelijk met je katechetisch journaal in. Tijdens een korte nabespreking worden je vorderingen vertaald in studiepunten, voorzien van een waardering

Tijd en taak

Alles wat we minimaal moeten doen is zodanig verdeeld dat een leerplan mogelijk wordt. Voortdurend moet je met alles bezig zijn, maar dat werkt niet. Daarom is de leerstof thematisch exact aangegeven, gegroepeerd rond enkele woorden of verhalen. Op die manier groeit voldoende zicht op het geheel van de bijbelse literatuur zonder deze uitgebreid of oppervlakkig te presenteren. Ook het eigen kunnen en groeien komt hanteerbaar binnen perspectief. Daartoe zijn steeds accenten gelegd. Binnen 2 tot 4 modulen moet je in staat zijn eenvoudig katechetische materiaal (lessen of series) te ontwerpen. Vanuit die kennis en ervaring kun je waarschijnlijk ook verantwoord gebruik maken van bestaand katechetisch materiaal.

   Bij elke beschrijving zijn nogal wat vragen geformuleerd. Ze geven mogelijke accenten aan. Het is niet de bedoeling dat je die vragen beantwoord. Zie ze maar als de joker in het kaartspel. Op zich betekenen de vragen niets, maar tijdens je werk kunnen ze vele betekenissen krijgen en overal voor staan. Tua res agitur: het gaat om jou. Kies niet steeds dezelfde vragen. Wissel van vraagstelling. Probeer verder te komen dan enkel een herhaling van zetten.

 Propedeuse

Tijdens de propedeuse zal de verantwoordelijkheid voor je leren zich meer richten op je eigen plaats, je studeren en leren op de hogeschool en in de praktijk. Dat betekent: verkenning, situering, kennis maken met, eerste informatie en eerste uitproberen van recent verworven kennis en vaardigheden in de praktijk.

   Gedurende deze periode (P-Ka-1a) oriënteren de colleges katechese zich op: werkomschrijving van het vakgebied, inleiding bijbelse literatuur, verkenning Genesis, Exodus, Passie en Pasen, eerste verkenning van het praktisch bezig zijn op de basisschool. Deze eerste oriëntatie is algemeen, meer gericht op de moeilijkheden en mogelijkheden van het werken met een groep kinderen. Je probeert iets uit, heel klein nog, een deel van een les of het werken met een kleine groep. De colleges katechese beginnen tweede helft van het eerste jaar. Je hebt je eerste stageperiode al achter je.

Het leren reflecteren op het eigen onderwijsgedrag en het verhelderen van het subjectief concept[6] maak je bespreekbaar door middel van een tekst. Je schrijf een kort essay over kinderen, de werkelijkheid en de verhalen. Maak daarbij onderscheid tussen het jonge kind en het oudere kind. Je bron is je eerste stageperiode (herinnering) en de stage die je nu doet. Praat met enkele kinderen over verhalen en wat daar aan of mee is. Gebruik woorden van kinderen om je verhaal te concretiseren. Eventueel: wat betekenen vragen van kinderen en hoe gaan volwassenen daarmee om[7].

   Streef in de teksten die je schrijft regelmatig opnieuw naar het concrete van de directe observatie en interpreteer de weg die je gaat. Het is jouw persoonlijk leerproces. Let wel: aan het begin van je opleiding kunnen ook de antwoorden op die vragen niet verder gaan dan het begin.

Als hulpvragen kun je peinzen over de volgende kwesties. Maak je eigen bloemlezing. Wat zijn de ervaringen waar je van leert? Heb je het gevoel dat je een beetje zicht begint te krijgen op jouw leervragen? Beginnen zich ook eerste antwoorden af te tekenen? Bijvoorbeeld: als kinderen zo spreken, zien, blijken te denken, wat doen verhalen dan voor kinderen? Hoe moet ik gaan leren vertellen? Zijn er themata die wat meer toegankelijk beginnen te worden? Welke woorden denk je zijn binnen dit vakgebied functioneel, inspirerend, bieden ruimte?

   Met name aan het begin van je opleiding lijkt het belangrijk dat je zicht krijgt op je eigen veranderen. Wat is nieuw voor je? Wat begin je te begrijpen, te kennen, in te zien? Waarom is dat belangrijk? Wat je weet, kent en kunt is voor jezelf vanzelfsprekend en natuurlijk[8]. Je hebt van dag tot dag de indruk dat je nauwelijks verandert. Vanuit het beheersen van de situatie ontstaat de neiging om altijd vanuit veiligheid, vertrouwd terrein te gaan werken. Wat je kent brengt zoveel onrust of onzekerheid mee. Met welke studieuze zaken ben je nu als vanzelf bezig terwijl je daar eerder nooit aan gedacht hebt?

   Katechese[9] blijkt steeds meer een nog te ontginnen gebied. Waarheid in de zin van feiten zijn hier niet uit voorraad leverbaar. Altijd ben je bij een begin. Zet je het katechetisch vuur wat lager, dan wordt het wat gemakkelijker. Maar een vuur dat nauwelijks brandt is nauwelijks vuur, het verwarmt niet.

Voor een studerende kan het belangrijk zijn, vertrouwd te zijn met leven in onzekerheid, leven in groei. Je moet ervaring opdoen met het overtrekken van grenzen, het op zoek gaan naar het nog niet gekende. Als het over onderwijs en opvoeding gaat, en kinderen, leren – wat boeit je dan? Wat zou je verder willen uitzoeken? Wat zou je beter willen kennen of kunnen? Waar zou je meer feeling voor willen krijgen? Waar trek je de grens van niet naar wel over? Welke vragen bijvoorbeeld kon je eerst niet en nu wel beantwoorden? Vanuit het gevoel van leren blijf je ook dicht bij de kinderen. Het leren betekent ook voor hen confrontatie met het nog niet gekende. Ook daarin gaat de onderwijsgevende hen voor.

   Zeker aan het begin moet je zorgvuldig je eigen leren volgen. Waar groeit je repertoire? Wat zou je verder moeten weten/kunnen/kennen? Het gevoel van onveiligheid zou uit het onderwijs moeten verdwijnen. Stel je voor dat ik het niet weet. De wereld is veel groter dan mijn begrip. Het is trouwens  belangrijk dat je je realiseert dat je niet alles kunt, en zeker niet hoeft te weten en te begrijpen. Alles bestaat niet. En als het wel zou bestaan, dan zal vrij snel blijken dat alles meer omvat. Katechese studeren op de hogeschool Ipabo  betekent een gesprek beginnen en leren mee te praten, met/over de leerstof, met en over, ten dienste van kinderen op de basisschool, de basisschool zelf, je medestudenten, je studiegroep, tal van situaties met zoveel docenten van de opleiding, en zeker ook met je docent katechese/katechetiek. Dat gesprek zal over tal van kwesties gaan. Rode draad daarbij blijkt binnen het vakgebied katechese/katechetiek steeds weer het geheel van de verhalen[10] waar christenen mee leven en die zij proberen op het spoor te komen.

In de tweede helft van de eerste module (P-Ka-1b) ga je meer zelfstandig met de aangeboden literatuur aan het werk. Het wordt een opdracht in groepswerk die zich concentreert op Abraham, Isaäk en Jacob. Waar staan die namen voor? Op het spoor van welke thematieken willen die verhalen je hebben. Welke themata helpen op het spoor van die verhalen te komen[11]?

   Let op. Je levert niet een verhaal in, bijvoorbeeld over Abraham. Geen uitreksel. Dat is er al. Zie kinderbijbels. Voor het maken van de opdracht, het gaat over zelfstandige en groepsgebonden werk, bestudeer je steeds eenig materiaal uit de literatuur die je op de website of in de bibliotheek vindt.  Je mag het bestuderen zoals je wil, maar je moet iedere keer 3 of 4 woorden over houden. Woorden die blijkbaar belangrijk zijn, of zinvol. Vergelijk jouw lijstje met dat van anderen binnen je groep. Maak een gezamenlijk (groeps-) lijstje[12]. Daarna de volgende 2 tot 3 pagina’s. Als alles klaar is maak je een of twee suggesties voor lessen. Daarin komt aan de orde het (gedeelte uit het) verhaal, het (hefboom-) woord en de kinderen. Suggesties. Geen uitgewerkte lessen.

Methodische aanwijzing - werken met bijbelverhalen

Je moet je geen samenvattingen maken. Je mag ze natuurlijk voor jezelf samenvatten, als een geheugensteun. Maar die samenvatting hoef je, bij wijze van spreken, niet in te leveren. Wanneer je perse iets van het verhaal wil opschrijven, neem dan bijvoorbeeld de eerste regels. Wanneer je het begin min of meer kalligrafisch overschrijft, -  zo dicht mogelijk bij de tekst blijvend maar eventueel wel met eigen woorden,  - schrijf je als het ware voor jezelf het verhaal open. De ruimte van de tekst gaat leven, wordt meer (de aanhef van) een verhaal, jouw aanhef voor jouw verhaal.

   Samenvattingen vatten niets en zeker niet samen. Het zijn hoogstens geheugensteuntjes. Houdt die dus kort. Wanneer je met een verhaal wil gaan werken mag je je om te beginnen best laten leiden door een kinderbijbel. Daarna ga je studerend lezen: de tekst uit de grote mensen-bijbel. Vervolgens loop je met behulp van de informatie in reader Aleph de tekst opnieuw door. Je noteert enkel woorden uit de tekst die er toe doen of waarden, aandachtpunten waar de uitleg of inleiding[13] (reader) je op wijst of aan doet denken. Vertaal ze in woorden die vandaag typerend of passend zouden zijn. Noteer daarbij je aanvullingen: begrippen, ideeën, beelden, suggesties, associaties, referenties. Zo ontstaat een werkblad[14] als brainstorming. Het wordt bijbels studiemateriaal dat jij verderop in je opleiding kunt verwerken tot katechetisch materiaal. Het kunnen voor jou bouwstenen[15] worden.

   Welke verhalen of fragmenten te midden van anderen vind jij belangrijk, welke woorden te midden van andere woorden? Weet je waarom? Wat jij zinvol of belangrijk vindt, vinden anderen dat ook? Het zal je niet verbazen dat jij toch je eigen voorkeuren hebt. Kun je er achter komen waarom jou intrigeert wat jouw aandacht heeft? Kun je bescheiden onderwijs-opzetjes bedenken waarin je met deze gegevens uit de voeten kunt? Hoe vertaal je zo’n woord in kindertaal? Hoe zou het voor kinderen (welke) betekenis kunnen krijgen[16]?

Gedurende je propedeuse werk je één keer per veertien dagen, (drie keer per blok, de derde keer ook evaluerend) aan je katechetisch journaal. Je doet dit in een apart, regulier schoolschrift[17]. Het hoeft niet zo leesbaar te zijn. Niet te veel peinzen. Denk even na en schrijf dan ongeveer 20 minuten. Een opname van het moment. Eventueel concretiseren, of een paar strepen ergens onder zetten. Probeer op het spoor te komen van iets dat voor jou als a.s. onderwijsgevende van vitaal belang kan zijn.

   Na het laatste college van ieder blok colleges werk je aan reflecteren in aanzet, een persoonlijke[18] oefening in het formuleren van je eigen kennen en kunnen en het oppakken van jouw persoonlijke leervragen met voorbeelden[19]. Dit journaal lever je op de eerste werkdag na het laatste college van de module in – wanneer tijdens het laatste college geen andere afspraak wordt gemaakt.

   De kwaliteit van je werk kan er aanleiding toe geven dat de docent je oproept voor een gesprek. Wanneer je eigen evalueren daar aanleiding toe geeft mag je ook zelf een gesprek aanvragen. Maar eerst schrijven, dan praten, tenzij wanneer het niet anders kan.

Hoofdfase

Gedurende de hoofdfase zal je opleiding in toenemende mate meer een eigen leerweg worden. De aandacht voor het bijbelse materiaal (nu in de richting van exodus, evangelie en profetische literatuur) zal meer betrekking krijgen op pedagogische en didactische mogelijkheden van dit materiaal en de toegankelijkheid daarvan voor kinderen op een basisschool.

   Gedurende de propedeuse ligt het accent op kennismaken met. De opdracht rond Abraham, Isaak en Jacob richtte zich op het verzamelen van woorden, ideeën, beelden die de verhalen (meer objectief) meebrachten (ook voor jou, meer subjectief). Deze manier van werken ontwikkel je verder, maar er komt iets bij. Per vier woorden maak je van twee woorden een kwestie. Wat doen de teksten met die woorden? Wat roepen ze op? Waarom zijn ze belangrijk voor mij (a.s. onderwijsgevende) of voor kinderen? Wat uit de kinderliteratuur (ook film, video, liederen) sluit hierbij aan? Bij module H-ka-1 ligt het accent nog niet op het maken van eindproducten, lessen die klaar zijn. Nog is het verkennend. Bij die verkenning situeer je de bijbelse literatuur in onze (ook onderwijs-) cultuur. H-ka-1a over exodus. H-ka-1b over Mattheüs 1-2 en Lukas 1-2 (kerstmis) en bevat een klein zelfstudie-programma over het bijbelse koning-zijn.

   H-ka-2 gaat over Markus. Gedurende de eerste colleges van H-ka-3 zal ruimte vrijgemaakt worden om kennis te maken met de opzet van katechese op de basisschool vanuit de begeleiding door de districtskatecheten. Er wordt naar gestreefd, deze informatie door de begeleidende katecheten zelf te laten geven. Daarnaast zullen enkele colleges besteed worden aan capita Nieuwe Testament. Tegelijk begin je aan concepten voor afstudeerprojecten. Informatie over deze opdracht vind je in de laatste alinea van deze tekst over de  hoofdfase.

Je werkt meer individueel of als individu binnen of voor een groep. Je hebt duidelijk een eigen inbreng in de activiteiten van je werk- of studiegroep. Werken in werkgroepen wordt in toenemende mate belangrijk. Het werken in het basisonderwijs zal blijven vragen naar kwaliteit, betrokkenheid, flexibiliteit en kunnen samenwerken.

   Gedurende de hoofdfase dient de intertekstualiteit[20] van de bijbelse literatuur meer toegankelijk te worden voor onderwijs-leersituaties. Je krijgt meer kijk op de plaats van deze literatuur in onze[21] kultuur. Je moet leren en geleerd hebben, verhalen, thematieken, beelden en woorden te vertalen in andere verhalen en situaties[22]. De opmerkzaamheid en het lerend vermogen van kinderen moet jij een plaats kunnen geven binnen het rijke klimaat van talen en verhalen, van woorden en beelden, gevoelens en begrip. Taalontwikkeling, ontwikkeling van creativiteit en kinderen leren vragen[23] te stellen gaan in deze fase van je studie steeds meer punt van voortdurende aandacht worden. Nabij en op respectvolle afstand, word je getuige, (betrokkene, zij het meer professioneel en geschoold) partijgenoot in het groeiproces van het zich ontwikkelende kind[24].

De lessen zijn vraag- antwoordcollege. Je bestudeert vooraf de opgegeven stof uit de reader, formuleert enkele vragen. Gedurende het college worden de vragen ter sprake gebracht en worden antwoorden gezocht door de groepsgenoten. De docent is gespreksleider, probeert vragen en antwoorden te verhelderen indien dit nodig of nuttig mocht zijn. Eerst zelf proberen.

   Gezien de werkwijze wordt het een normale zaak dat studenten materieel met hetzelfde bezig zijn terwijl de inzet, de werking en de (steeds voorlopige) uitkomsten van het leren verschillend is. Omdat het groepswerk – voortdurende ontmoeting met anderen –  beslist inspirerend is, moet je het werken van de groep regelmatig evalueren. Omdat ieder mens je op een andere wijze inspireert, ziet de docent het liefst, dat je ieder blok (5, 6 en 7) in een anders samengestelde groep werkt. Bevordert dat niet ook de zakelijke kant van het werken?

   Naast een zekere constante tekenen zich in de verslaggeving, planning en verkenning een zich ontwikkelende flexibiliteit en creativiteit af. Identiteit is een kwestie van veel variatie. Dat moge duidelijk zijn. De praktijk vraagt dat.

Werken aan de ontwikkeling van reflexief vermogen dient zich te oriënteren aan een zich ontwikkelende gevoeligheid voor en toegankelijkheid van situaties in de praktijk. Jouw vraag als onderwijsgevende kan zoiets worden als: hoe kan ik in de katechese deze (steeds concrete) kinderen veiligheid bieden? Hoe kan ik met het geduld van de wijsheid, hun groeien stimuleren? Hoe kan ik hen in alle bescheidenheid maar met de kennis en vaardigheid van een professioneel geschoolde, helpen een plek te vinden, de draad van hun leven (een beetje, weer, toch – kortom met alle denkbare en mogelijke modaliteiten) op te pakken? Tegelijk dient het bezig zijn met de vragen van mensen en kinderen van vandaag, zich te spitsen aan en in het herkennen van verhalen, woorden, beelden en concepten uit de bijbelse cultuur. In de ontmoeting met het andere ontstaat het eigene. Op de boven aangegeven wijze bestudeer je delen uit de readers Alef en Beth. Delen van je werk komen terecht in studiemateriaal (bouwstenen en beddingen) dat je voor de modules maakt, of het worden aantekeningen in je katechetisch journaal.

Gedurende de hoofdfase sluit je elke praktijkperiode in je katechetisch journaal af met een korte schets van de situatie van de katechese (godsdienst, levensbeschouwelijke vorming) in de betreffende bouw van de basisschool. Het zal daarbij niet zozeer gaan over de beschrijving van de concrete situatie in de praktijk. Dat is onderdeel van je reguliere verslaggeving[25] en hoort bij je praktijk. Meer aandacht moet je geven aan wat volgens jou als aanstaande onderwijsgevende relevant is voor kinderen in deze fase van hun leven. Je zou kunnen denken aan bijvoorbeeld de volgende vragen. Hoe zou jij[26], wanneer je onderwijsgevende was voor een dergelijke groep kinderen, willen werken? Hoe kom je zo ver? Hoe bouw je dat op? Welke problemen zie je, ideeën heb je? Uiteindelijk: hoe verantwoord je de door jou voorgestane aanpak pedagogisch en didactisch? Welke verhalen[27], denk je, bieden kinderen van deze leeftijd en ontwikkeling, een beetje plaats en ruimte? Bespeur je bij jezelf een zeker groeiend vakvrouw/manschap? Zie je een ontwikkeling? Welke plaats geef je je opmerkingen en ervaringen op de praktijkschool in je opleiding? Geef een en ander weer in korte notities in je journaal.

   Bovenstaande vragen verwerk je in een korte beschouwing van ongeveer een pagina waarmee je, na blok 6, 8 en 10 je katechetisch journaal afsluit. Voordat je je werk inlevert heb je delen[28] daarvan besproken met klasgenoten[29]. Geef aan welke delen. Heeft het gesprek iets opgeleverd? Is er iets blijven liggen? Wat doe je daarmee?

Centraal in de hoofdfase staat het volgende: hoe maak je jouw ervaring, kennis en inzicht functioneel in onderwijs-leersituaties voor kinderen in het primaire onderwijs? Geleidelijk aan ga je je nu ook meer specialiseren: jonge dan wel oudere kind.

   Ervaring speelt een rol in de praktijk, de colleges, en het individueel en samen leren. Kennis en inzicht groeien niet toevallig. Het zijn structuren die ontstaan op basis van de leervragen die zich, wanneer het goed is, beginnen af te tekenen tijdens de colleges en/of de praktijk op de basis- en de opleidingsschool. Adequaat handelen blijkt uit de reflectie en de componenten die jij een rol laat spelen bij de planning van praktijk en studie. Denk daarbij aan bijvoorbeeld de volgende vragen. Welke problemen kom ik tegen? Welke oplossingen zijn er? Welke alternatieven? Welke oplossingen kies ik? Waar binnen je eigen studeren merk je veranderingen op in je kennis, inzicht en handelen? Hoe waardeer je die veranderingen? Waaraan merk je dat je repertoire zich uitbreidt en hoe kun je dat inzetten in je studie en praktijk? Deze bundel vragen ga je te lijf in het voorbeeld exodus. In zelfstudie en groepswerk ga je vervolgens door met Kerstmis en koningen.

Methodische toelichting: bijbelverhalen en creativiteit

Katechese op de basisschool is in het recente verleden te veel gepresenteerd als een praatje bij een verhaaltje en nog wat weinig tijd rovende voorbereiding of continuïteit. Wil de kwaliteit van het vakgebied beter aan de orde komen, dan verdient het verhaal een plaats in de cultuur van mensen in de meest brede zin. Er zullen met name werkvormen aan de orde dienen te komen  waarin kinderen dichter bij de verhalen kunnen komen en de verhalen een bergplaats zijn van zoveel. Hoe spreek je kinderen aan op hun creatieve mogelijkheden en de ontwikkeling daarvan? Hoe kunnen woorden, beelden, verhalen je mee nemen? Hoe kun je je gevoel herkennen, benoemen? Wat betekent het, ‘een plek te hebben’?

   Met name in de tweede helft van de hoofdfase zul je meer aandacht moeten krijgen voor de vraag: welke rol spelen woorden als tevredenheid, onvrede en pedagogisch-didactische nieuwsgierigheid in je pedagogisch en studieus handelen. Reikt jouw betrokkenheid verder dan ‘het lukt me wel’ of ‘als ik het maar red!’. Wat vind je spannend aan kinderen die groeien, leren, bezig zijn? Wat ontroert je, zou je willen? Vanaf eind blok 6 rond je iedere een module af met een antwoord op de vraag:”Wat ik nu gedaan heb, maakt me dat tot een betere onderwijsgevende”? Wat betekent het antwoord op die vraag voor de komende periode? De tekst leg je vast in je katechetisch journaal.

   Regelmatig (bijvoorbeeld één keer per drie weken) werk je grammatologisch[30] (dat wil zoiets zeggen als met de logica van een woordspin), evaluerend en verkennend met de volgende vraag: welke verhalen, beelden, ideeën, samenhangen beginnen voor mij, ook als mogelijkheden voor katechese, betekenis te krijgen? Werk dit uit in een regelmatige rubriek. Het wordt een onderdeel van de schriftelijke begeleiding van je studie[31].

   Voor het begin van de volgende module maakt je tenslotte een persoonlijk trefwoordenregister bij BASISPLAN 2000, het basisplan voor katechese/katechetiek waarin je nu leest.

Vanaf halverwege je opleiding[32] gaan de opdrachten meer in de richting van de afstudeeropdracht. Gedurende de colleges worden de te ondernemen activiteiten in het kader van de afsluiting hoofdfase en de afsluitfase besproken. Je maakt drie[33] werkstukken: series lessen voor kinderen in een concrete groep van de basisschool. Elke serie duurt ongeveer twee maanden. Aan het einde van H-ka-3 is het plan klaar: de lijn, enkele woorden, eerste ideeën[34].

   Houdt een tijdschema bij. Je neemt je materiaal mee voor het eindgesprek hoofdfase. Uiterlijk twee dagen voor het gesprek (officieel mondeling tentamen genoemd) lever je je materiaal in. Voeg behalve de evaluatie (zie vorige alinea) ook enkele voortgangsvragen aan het geheel toe.

Afstudeerfase

Heel de ontwikkeling van iemand die in het basisonderwijs wil gaan werken tot een professioneel geschoold en initieel bekwaam te achten onderwijsgevende begint in de propedeuse, gaat scherpere contouren en een meer persoonlijk profiel krijgen in de hoofdfase en wordt afgerond is de afstudeerfase. Gedurende de afrondingsfase gaan we niet zozeer iets nieuws beginnen. Aanzetten uit de voorafgaande perioden worden verder verdiept, hanteerbaar gemaakt en toetsbaar. Een en ander groeit in contact en regelmatig overleg met de docent. Regelmatig: gedurende een blok twee keer.

De colleges zijn ondersteunend. Je begint aan het uitwerken van je werkstukken. Ieder college is gedeeltelijk voor eigen werk. De docent is beschikbaar voor advies of begeleiding op aanvraag.

   De afsluitfase is mede gelet op differentiatie, specialisatie en de lio-stage, een echte afsluitfase geworden: verwerking, verdieping en toepassing.

Het afstudeerproject bestaat uit een trilogie. Met drie werkstukken[35] (steeds voor ongeveer 2 maanden werken in het basisonderwijs, inclusief schriftelijke presentatie en verantwoording) (A-Ka 1 &2) rond je je opleiding af. De drie werkstukken zullen per eenheid ongeveer 15 pagina’s tellen. Ieder deel bestaat voor 2/5 uit materiaal op het niveau van de onderwijsgevende (presentatie en verantwoording) en voor 3/5 uit suggesties voor een praktijk.

Afrondend

Paus Johannes XXIII wil rond 1960 door het Tweede Vaticaans Concilie de ramen van de Kerk openen. Hij wil de Kerk bij de tijd en de tijd bij de Kerk brengen. Nu, veertig jaar later, lijkt de Kerk in Noord-West Europa getalsmatig een afgesloten periode te zijn[36]. Wie die periode sluiten wil of waarom? Deze kwestie blijft hier buiten beschouwing.

   De eerste daad van de bisschoppen van Vaticanum II betreft de liturgie, de kerkelijke eredienst. Tot 1963 is de taal tijdens de eucharistievieringen in de katholieke kerken exclusief het latijn. Vanaf december 1963 wordt het gebruik van de taal[37] van het volk algemeen geaccepteerd. Bij diezelfde  gelegenheid wordt ook de lezing van de bijbel in een rooster van drie jaar ingevoerd. Het kerkelijk leergezag is van mening dat mensen recht[38] hebben op meer kennis van en vertrouwdheid met het Boek van God en zijn Mensen. Ook voor het katholiek onderwijs in Nederland kan die doelstelling relevant zijn.

   Een cultuurbreuk markeert ook minstens de mogelijkheid van een overgang en verbinding. Een gesloten boek is als ieder boek. Het hoeft alleen maar geopend te worden[39]. In onze kultuur is het Boek altijd al open[40]. Bijbelse namen zijn bekend, denk maar aan Adam of Abraham, aan Jerusalem of Babel. Maar wat snijden die namen aan? Welk stof verbergen zij, welke verhalen, herinneringen, dromen? Misschien hoef je alleen maar zo nieuwsgierig te zijn als Mozes die een struik in brand ziet. Hij gaat kijken. Hij krijgt te horen dat hij een werk te doen krijgt. Hij zal voor klein gekregen, klein gemaakte mensen, bevrijding en vrijheid mogelijk moeten maken. Hij breekt het brood van de slavernij om het zo Pesach te laten zijn, bevrijding, vrijheid en verantwoordelijkheid.

Aan het einde van de modules katechese en katechetiek op de Ipabo moeten we katechese op de basisschool bescheiden typeren. Misschien mag men proberen: “Wanneer het over deze dingen gaat, kinderen leren mee te praten”. Wat zijn ‘deze dingen?’ Voor wie dat werkelijk wil weten is er veel te vertellen, te laten zien, te bedenken, te vinden. De modules katechese snijden dit in eerste instantie aan. Je zult zelf verder moeten. Daarnaast kan de veelheid aan vakgebieden van de pabo je helpen, op alle niveau’s een speelse en leerzame structuur voor katechese of godsdienst te ontwikkelen zodat je als katholieke, oecumenische of interconfessionele basisschool je verantwoordelijkheid kunt dragen. 

Tenslotte wil je aan het einde van je studie op de Hogeschool Ipabo misschien constateren, dat je als onderwijsgevende kinderen meer moet geven dan je geven kunt, meer dan je hebt of kunt verantwoorden[41]. Als begeleider van pabo-studenten in de praktijk maak je vaak mee, dat onderwijsgevenden hun werk niet opvatten als het afwikkelen van een arbeidscontract.

   Kinderen zijn in het onderwijs meer dan een bron van werk of zorg. Hun kwetsbaarheid verplicht je tot grotere verantwoordelijkeheid[42]. Hun vraag stimuleert de kwaliteit van je werk. Daarom doe je meer dan het voorhandene, meer dan kennis en vaardigheden reproduceren of het oude lesje afdraaien.

Katechese wil oprecht bezig zijn met wat de cultuur van het boek te bieden heeft. Je leert in ieder geval, samen te leren, samen zoiets als een gemeenschap te bouwen, een groep, een klas. Het boek biedt wat ons draagt, verkent verhalen en woorden van alzo hoge van alzo ver. Het vertelde of gespeelde verhaal blijkt ruimte voor mensen, door de generaties heen. Verhaal of waarheid, altijd zo goed als nieuw. Bij hooggeëerd publiek dien je steeds een beetje te bukken. Dat doe je bij lezen altijd.

verder met basisplan 2000: hier

Foto's water DavE; aliae: JEN